ราชสุสาน สุลต่าน อะหมัด (เจ้าเมืองปัตตานีดารุสลามองค์สุดท้าย)

หลังจากปาตานี ขาดผู้ปกครองเมือง(หลังรายากูนิงสิ้นพระชนม์)ทำให้เกิดความวุ่นวายขึ้นในบ้านเมือง เหล่าอนาประชาราชเกิดความเดือดร้อน ไม่มีระเบียบกฏเกณฑ์ใดๆเหลืออยู่ ปาตานีว่างเว้นกษัตริย์นาน 40 ปี ตั้งแต่ ค.ศ.1729-1769

บ้านเมืองอยู่ภายใต้การปกครองดูแลของดาโต๊ะบรรดา ซึ่งเป็นขุนนางและอูลามะห์ ในห้วงดังกล่าวปตานีสามารถดำรงรักษาเอกราชไว้ได้โดยไม่ถูกรุกรานจากรัฐสยาม เนื่องจากในขณะนั้นสยามกำลังมีศึกสงครามกับพม่า แผ่นดินปตานีได้ว้างเว้นกษัตริย์ ปกครองเป็นเวลานานประมาณ 40 ปี 

เนื่องจากไม่มีบุคคลที่เหมาะสมและหาผู้สืบเชื่อสายมิได้ ในขณะเดียวกัน สยามมีศึกสงครามกับพม่า ทำให้ปาตานีปลอดภัยจากการรุกราน จากภายนอกเป็นระยะเวลานานพอสมควร

จนกระทั่งต่อมาเหล่าบรรดาขุนนางปาตานี ได้ทราบว่ามีผู้สืบเชื่อสายกษัตริย์(ราชวงศ์ศรีวังสา)ปาตานีพระองค์หนึ่งนามว่า ราชาอะหมัด หรือ มูฮัมหมัด ซึ่งได้ไปทำสวนอยู่ที่บ้านดูวา หรือ ดูวาย (ดูรูซง รายอ) อยู่ใน อ.มายอ ปัจจุบัน

ขุนนางจึงพากันไปอัญเชิญพระองค์ และสถาปนาเป็นกษัตริย์ ให้ปกครองปาตานีดารุสลาม เฉลิมพระนามว่า สุลต่านอะหมัด  (ราวปี พ.ศ.2310 ตรงกับพระเจ้าอังวะ หรือ มังละ แห่งกรุงหงสาวดีของพม่า และตรงกับสมัยอยุธยาในสมเด็จพระเจ้าเอกทัศน์

สุลต่านอะหมัด  ได้สิ้นพระชนม์(ชาเฮด)ในสนามรบหรือในสงครามครั้งที่ 6 ระหว่าง ปาตานี กับ สยาม โดยโดนยิงด้วยปืนใหญ่ หรือปืนพญาตานีเสียเอง คนที่ยิงเป็นไส้ศึกของสยามที่ส่งมาอยู่ในปาตานี ตั้งแต่ยังเด็ก มีนามว่า จันทอง 

ถ้าจันทองไม่หักหลังปาตานีในครั้งนั้น สยามคงยังตีปาตานีไม่ได้ หลังจากนั้น มัสยิดกรือเซะโดนเผา บ้านเมืองโดนเผาทำลาย ปืนใหญ่และทรัพย์สินต่างๆ ถูกสยามยึด พร้อมๆกับคนปาตานีไปเป็นเชลยบางส่วน ที่หนีไม่ทัน วัลลอฮูอาลัม 

 credit : Cek Sulaiman Tieiadyo